NAŠI PRECI NE BI PREPOZNALI DANAŠNJE POVRĆE
Kada bi se desilo čudo da naši preci iz daleke prošlosti prošetaju današnjim baštama i voćnjacima, ne bi imali čime da se okrepe, jer većina povrća i voća koje su oni gajili i jeli ovim našim plodovima nije bilo ni nalik. Preci su tokom hiljada godina prirodnom selekcijom kultivisali čitav niz biljnih vrsta, menjajući ih gotovo do neprepoznatljivosti, ali nisu narušili zdravstvenu ispravnost novodobijenih selekcija.
Tako se paradajz na ovom prostorima pojavio oko 1500-te godine, a doneli su ga španski monasi, jer im je bio lepa biljka, iako nije bio jestiv i imao je sitne žute plodove. Prvobitni latinski naziv za paradajz bio je Lycopersicon lycopersicum, što u prevodu znači vučja breskva i on svedoči o načinu upotrebe. Vremenom, odabirani su plodovi krupniji, ukusniji, lepše obojeni pa umnožavani. Stvarale su se nove boje, mirisi, ukusi, veličine i oblici.
Sitne banane debele kore
Danas je poznato preko 10.000 sorti paradajza s plodovima različitih boja uključujući roze (pink), ljubičastu, crnu, žutu i belu.
Kao verovatan divlji predak domaće lubenice smatra se vrsta Citrullus colocynthis, koja ima veoma gorke plodove, prosečne veličine od 5 do 10 cm, a iz kojih se, ipak, tokom hiljada godina razvila lubenica kakvu danas poznajemo.
Smatra se da su prve “domaće” banane zasađene pre 7.000, možda čak i 10.000 godina, i to na području današnje Papue Nove Gvineje, a potom su se proširile širom jugoistočne Azije. Pritom su se moderne banane razvile iz dva tipa svojih divljih rođaka – sorti Musa acuminata i Musa balbisiana koje karakterišu sitni plodovi s debelim, tvrdim omotačem nezgodnim za guljenje. Vremenom, stvarali su se varijeteti modernih banana s plodovima značajno dužim i lakšim za guljenje, ukusnim s tek uočljivim semenkama.
Patlidžan, koga danas poznajemo kao duguljasto ili okruglasto povrće ljubičaste ili bele boje, solidne krupnoće, nekada je bio neugledna, neukusna ljubičasta bobica slična današnjoj borovnici koja zrenjem poprima crvenkastu boju.
Šargarepa je posebna priča, početak njenog uzgoja je novijeg datuma. Prve biljke uzgojene su tokom 10. veka na području Persije i Male Azije. I dok su tada bile tanki i razgranati koreni obično ljubičaste ili bele boje, trebalo je puno vremena da se selekcijom stvore današnje biljke debelog korena i karakteristične narandžaste boje. Doduše, postoje i sorte drugih boja, od kojih se posebno ističe ljubičasta. Inače, šargarepa (Daucus carota) dvogodišnja je povrtarska biljka, u narodu je zovu još mrkva, mrkvač, merlin, koren i žuta repa. Pripada rodu koji ima oko 60 vrsta u prirodi, ima veliki broj podvrsta, ali je najpoznatija obična šargarepa D. carota.
Plodovi breskve bili slani i 64 puta sitniji
Neki istorijski spisi ukazuju na to da šargarepanajverovatnije vodi poreklo iz središnje Azije. Smatra se da njeni dalji preci iz divljine potiču iz Persije, tačnije sadašnjih država Avganistana i Irana. Tokom evolucije, izgubila je svoj gorak ukus, on je vremenom bio sve slađi. Šargarepa je prvi put kultivisana i uzgajana ne zbog korena, već zbog semena i njenih aromatičnih listova. Seme šargarepe koje datira iz vremena od 3000. do 2000. godine pre nove ere, pronađeno je u južnoj Nemačkoj i Švajcarskoj. U pojedinim izvorima koji datiraju iz 1. veka, navedeni su i bliski rođaci šargarepe poput korijandera, peršuna, anisa, cilantra, kumina i kopera kod kojih se u ishrani i dalje koriste semenke i listovi.
Mavari su šargarepu u 8. veku doneli u u Španiju. Koren selekcije koja se gajila u Indiji, Evropi i Zapadnoj Aziji u 10. veku, bio je crvene boje. Zna se da savremena šargarepa, koju sad poznajemo, potiče iz Avganistana. U Holandiji se pojavljuje tek u 17. veku, a u ovoj zemlji je imala je izuzetno neobičan naziv „šargarepa od narandže“ što se povezuje s tadašnjom bojom zastave ove države.
Biljke iz kojih su se razvile današnje breskve davale su sitne plodove, siromašne mesom, uz slankast ukus koji je nalikovao onom kod sočiva, a prvi su ih odomaćili Kinezi. Današnja breskva daje čak 64 puta veći plod u odnosu na svoju divlju verziju.
Piše: Svetlana Mujanović
