Prilikom formiranja piramidalne krune kod oraha sadnice su se nakon sadnje prekraćivale na visini od 120 do 180 cm od zemlje kako bi se, nakon perioda uzgoja oraha radi roda, moglo što više iskoristiti orahovo drvo. Poznato je da, što je visina debla veća, orah kasnije prorodi, odnosno ima duži period mladalačke nerodnosti. Često na takvim sadnicama nije rađeno rovašenje, pa je forimranje uzgojnog oblika trajalo godinama. Najčešće su takvi zasadi podizani na velikim rastojanjima: 10×10 ili 11×11 m. Sadnja je vršena u trougao.
Sa pojavom sorti koje imaju lateralnu rodnost i koje se mogu saditi gušće, na rastojanju između redova 8 do 7 i u redu 4 do 5 m, da bi prijem bio bolji i da bi se što pre formirao uzgojni oblik, primenjuje se nova tehnologija formiranja uzgojnog oblika. Sadnice se mogu saditi u jesen i u proleće do kraja aprila, a najbolje krajem marta ili početkom aprila. Ukoliko se u toku zime očekuju izuzetno niske temperature, ispod -20 °C, bolje je sadnju odložiti za proleće. Bez obzira na vreme sadnje, prekraćivanje sadnica se radi kada prođe opasnost od prolećnih mrazeva, obično u trećoj dekadi aprila.
Jednogodišnje sadnice se prekraćuju na visini od 40 do 60 cm i pri tome je važno da su ispod mesta preseka vidljivi vegetativni pupoljci. Sadnice se mogu prekratiti tik iznad vegetativnog pupoljka, blago koso pod uglom od 45° suprotno od pupoljka, ili se može ostaviti mali patrlj iznad pupoljka koji se iseca do samog mladara kada je mladar izbio iz pupoljka kad odrveni. Patrlj se ne sme ostaviti, jer često nekrotira i tu nekrozu prenosi na deo tkiva ispod mesta preseka. Preseke treba obavezno premazati kalem voskom, fitobalsamom ili drvofiksom. Obično se ostave dva mladara i kada počne donji deo da odrvenjava ostavi se jedan koji obavezno mora biti vezan za štap od bambusa ili drveta ili deblje pocinkovane žice. Najbolje ga je vezati tanjim bužirom. Ako je dobro pripremljeno zemljište i dobra fertirigacija jednogodišnji porast može biti dužine od preko 150 cm.
U drugoj godini jednogodišnji porast se skraćuje na visini 130-140 cm. Kada mladari budu dužine oko 10 cm, vršni mladar koji se ostavlja za vodilicu izoluje se obično 10 do 12 cm, ispod njega se uklone mladari koji rastu pod oštrim uglom ili im se zakinu vrhovi. Ostavljaju se mladari koji rastu pod otvorenijim uglom, obično 4 u različitim pravcima, a ostalim, posebno onima koji rastu pod oštrim uglom, se zakinu vrhovi. Ukoliko u prvoj godini mladari nisu dostigli željenu dužinu, treba ih pustiti da rastu pa zakinuti vrh kada dostignu oko 140 cm da bi se formirale prevremene grančice. Na delu od zemlje do visine od 80 cm, pre nego što odrveni, treba ukloniti listove pokretom na stranu.
U trećoj godini prevremene mladare skratiti za 1/3 ili 1/4 da bi se na njima formirale sekundarne grane, a na sekundarnim granama tercijalne koje su nosioci rodnosti. Produžnicu takođe treba skratiti za 1/3 do 1/4 da bi se na njoj formirale nove primarne grane.
Iz grafikona 1. vidimo da je proizvodnja oraha od 2015. godine opadala. Jedan od razloga je pojava izuzetno niskih temperatura u 2012. godini kada se u februaru apsolutna minimalna temperatura spuštala i do – 30 °C. Tada je došlo do izmrzavanja srži i propadanja velikog broja zasada oraha. Ukupna proizvodnja oraha u Srbiji kretala se od 16.021 tona 2014. godine do 7.540 tona 2021. godine, sa prosekom u poslednje četiri godine od 9.440 tona.
Prednost oraha u odnosu na ostale voćne vrste:
- Uspeva u lošijim agroekološkim uslovima,
- Otporniji je na važnije prouzrokovače bolesti i štetočina,
- Plodovi su transportabilniji i lako se čuvaju,
- Drvo je kvalitetnije za preradu,
- Zasadi su dugovečniji i preko 40 godina,
- Deficitarna je voćna vrsta,
- Korišćenje plodova u konditorskoj industriji i za proizvodnju ulja.
Piše: Prof. dr Zoran Keserović
