Nema mirnijeg mesta u valovitoj Šumadiji od onog na vrhu kamenitog brda Oplenac. Parkom, koji pripada Zadužbini Karađorđevića, dominira crkva od belog mermera sa pet kupola, koja je okružena gustom šumom. Sa koje god strane da se dolazi, ona zasenjuje belinom, a s vrha parka – šume, na 345 metara nadmorske visine, pogled puca na sve četiri strane sveta.

Oplenac je jedinstveni park u kojem obitavaju stoletna stabla još iz doba Karađorđa. Šetnja kroz skoro 84 hektara donosi mir, oštar i svež vazduh, i opojni miris smole četinara. Staze koje vode ka vrhu takozvanog Malog Oplenca, opasuju visoki borovi, topole, hrast, jaseni i lipe, Pančićeve omorike i vinogradi.

Mesto gde počivaju vladari, a istorija još uvek živi

Šetnja blago krivudavim stazama neznatnog uspona na svakom koraku oživljava priču o našoj burnoj istoriji, o važnim događajima koji su menjali lice Srbije, kulturnim znamenitostima i nastajanju jedinstvenog mozaika na svetu. Ovo područje je zaštićeni park-muzej dinastije Karađorđević.

Oplenac nije slučajno odabran i to još u vreme Karađorđa. Ovo je bila tačka strateški važnog ukrštanja beogradskog, kragujevačkog, rudničkog i šabačkog druma. Postao je političko administrativni centar oslobođenog dela Srbije u vreme Karađorđa Petrovića, čiji grob je na samom ulazu u mauzolej.

Njegova novija istorija počela je 1903. godine kada je kralj Petar Prvi ovde započeo gradnju crkve i iz svoje kuće okružene šumom nadgledao radove. Karađorđevići su tu podigli još nekoliko vila i građevina.

Ceo ovaj šumoviti prostor nije samo prirodno dobro. Ovo je mesto gde počivaju vladari, a istorija još uvek živi. Kralj Petar je za svoj mauzolej odabrao vrh stenovitog brda. Kameniti krš bio je obrastao krivim stablima jedne vrste hrasta, koji je imao nepravilan, račvast oblik. Šumadinci su od te račve pravili oplen, koji je služio za drvene delove konjskih zaprega. Tako je vrh i dobio ime – kaže Dragan Reljić, upravnik Zadužbine Karađorevića na Oplencu, kompleksu kojem i park pripada.

Sve staze vode ka crkvi od belog mermera i kući kralja Petra

Varoš podno Oplenca nekad se zvala Kamenica, ali predanje kaže da su na samoj raskrsnici puteva iznikle topole pod kojima su se sastajali i konačili brojni trgovački putnici. Tako je naselje, u čijem centru je i danas Karađorđev grad i crkva, dobilo ime Topola. Iznad varošice je Oplenac u koji se ulazi kroz Kraljevu kapiju i skoro sve staze vode ka crkvi od belog mermera i kući kralja Petra.

Za vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka ceo ovaj šumoviti kompleks delio je burne događaje i sudbinu cele Srbije i njenih vladara.

Tek dolaskom kralja Petra na vlast 1903. godine, Topola kao zavičaj Karađorđevića započinje nov period u kome će park – muzej dobiti na značaju zajedno sa svim istorijskim građevinama – ističe upravnik Zadužbine. – Šuma na Oplencu je jednostavno sastavni i neodvojivi deo istorije. Ubrzo je Prvi svetski rat prekinuo kraljevu zamisao o izgradnji mauzoleja, ali je park, kao prirodno dobro, preživeo sve nedaće. Sačekao je da sve prođe, pa je dočekao i članove kraljevske porodice iz izgnanstva, a u kripti mauzoleja na vrhu brda počivaju Karađorđevići, čiji su ostaci bili pokopani širom sveta. Šetnja ovim stazama nije običan hod, već prolazak kroz mnogo buna, ustanaka, ratova i dinastičkih podela.

 Uprkos burnoj istoriji, ove šume danas posetiocima donose neopisiv mir, kaže Reljić i dodaje:

Ovo je mesto fascinantnih šuma, obilja životinjskog sveta i opijajućeg vazduha. Mesto odiše posebnom energijom, koju je nemoguće ne osetiti. U ovom kraju kažu da se na Oplencu manje spava. Zbog čistog vazduha ljudima je potrebno manje sna da bi se telo odmorilo.

Kopije najlepših fresaka iz srpskih manastira

Priroda, zemlja, šuma i povoljna klima, osim strateške pozicije, privukle su Karađorđa još 1762. godine, kada se doselio u podnožje brda. Tako je Oplenac postao mesto i svedok mnogih državničkih odluka i simbol oslobođenja od Turaka. Njegovi potomci su u šumi na Oplencu nastavili da žive i rade. Tako je nastao i čuveni mauzolej i crkva Svetog Đorđa, koja je danas jedno on najposećenih mesta u Šumadiji sa jedinstvenom mozaikom u svetu od murano stakla.

Crkva Svetog Đorđa sa 40 miliona kockica od stakla u 15 hiljada nijansi različitih boja, jedinstveno je istorijsko mesto. Kockicama su naslikane kopije najlepših fresaka iz srpskih manastira. Ovo je svojevrsna antologija srpskog srednjovekovnog freskoslikarstva – naglašava upravnik Reljić.

Mozaike u crkvi Svetog Đorđa vodeći britanski časopis „Wonderlust“ svrstao je među 13 najlepših na svetu. Oplenački mozaici našli su se tako rame uz rame sa Gaudijevom umetnošću i crkvom u Raveni. Urađeni su od murano stakla i njime su oslikani unutrašnjost čitave crkve i vladarske kripte Karađorevića. Pokrivaju površinu od 3.570 kvadratnih metara.

Na unutrašnjem uređenu radio je ruski majstor Nikolaj Krasnov, jedan od najznačajnijih evropskih arhitekata tog doba, sa svojim saradnikom Sergejom Smirnovim. Oni su od 1921. do 1928. godine prikupili kolekciju od 753 kompozicije iz preko 60 srpskih srednjovekovnih manastira, uglavnom sa Kosova i Metohije i iz Severne Makedonije. Tako su ih i sačuvali od zaborava. Potom su napravili crteže na kartonima, koje su poslali u Berlin u firmu „Pul i Vagner“, gde je od italijanskog murano stakla napravljen ovaj mozaik. On je u numerisanim tablama stizao na Oplenac i sklapao se utiskivanjem u svež malter. Taj posao trajao je 10 godina, a konačan oblik Oplencu dao je kralj Aleksandar Karađorđević – kaže Reljić.

Mozaik Isusa Hrista na glavnoj kupoli u crkvi urađen po uzoru na fresku iz manastira Gračanica. Njen prečnik je devet metara, a Isusov kažiprst je dugačak 1,2 metra. Ispod tog mozaika je centralni svećnjak, polijelej, izliven od pretopljenog pobedničkog oružja koje su srpski vojnici koristili u proboju Solunskog fronta 1918. godine na Kajmakčalanu. I sve ostale metalne konstrukcije u crkvi izlivene su od pretopljenog oružja. Polijelej je težak oko 3,5 tona i izliven u obliku srpske srednjovekovne krune, koja je okrenuta naopako, jer simboliše žalost srpskog naroda za izgubljenim carstvom na Kosovu polju.

Ovo kulturno nasleđe i lepote mozaika na Oplencu zaslužuju da se nađe među poznatim delima svetske arhitektonske baštine – smatra Dragan Reljić.

Retkosti Kraljevskog podruma

Vinograde na Oplencu počeo je da sadi kralj Petar. Ispred podruma još uvek rađa čokot koji je kralj zasadio 1914. godine, a celo zdanje završio njegov sin kralj Aleksandar. U podrumu se nalazi jedinstvena kolekcija vina na Balkanu, koja se skoro devet decenija čuva na 12 metara dubine u nekadašnjem otvoru za lift. Vinoteku čine oko 280 flaša iz doba kada su srpski kraljevi u Topoli gajili lozu i proizvodili vino.

U vrednoj kolekciji je najstarija žilavka iz 1931. godine. Veruje se da su neke od ovih boca lično arhivirali srpski kraljevi. Flaše su pravljene u Italiji i Češkoj, u tri veličine sa utisnutim kraljevskim grbom u staklu.

Ova vina nisu za prodaju jer je kralj Aleksandar u dvorskim knjigama ostavio zaveštanje da se «nikada ne prodaju, već da budu ostavljena za istoriju». Raritetna vina nalazi se u impozantnom kompleksu podruma od 1.800 kvadrata podno Oplenca. U Kraljevskom podrumu nalaze se i autentična hrastova burad iz prošlog veka. Među njima su i ona koja su bila svadbeni poklon za kralja Aleksandra. Čuva se i celokupna oprema za proizvodnju vina iz tog doba, priznanice o otkupu zemljišta i grožđa. U vinskim knjigama precizno je zapisivana trgovina iz podruma kapaciteta 400.000 litara.

Kruna kraljice Marije, sablja kralja Aleksandra…

Kuća kralja Petra je danas galerija u kojoj su izložene slike i predmeti. Čuva se kruna kraljice Marije, sablja kralja Aleksandra. Uz Petrovu kuću se nalaze vila jugoslovenskog kralja Aleksandra I, vila kraljice Marije, vinogradareva kuća. Ovaj prostor je još od 15. veka bio poznat po vinovoj lozi i vinima, pa se na padinama Oplenca i danas nalaze Kraljevi vinogradi, čiji je začetnik Karađorđe, a u podnožju se nadovezuje Kraljev podrum vina.

Tekst i foto: Biljana Nenković