Vremenski period zatvaranja i poremećaja lanaca ishrane u periodu kovida i postkovida, kao i sukob u Ukrajini, ogolili su probleme koji se javljaju u lancima distribucije hrane. Da podsetimo, lanci snabdevanja sistemi su organizacije, ljudski resursi, aktivnosti i informacije koji su uključeni u kretanje proizvoda ili usluga od dobavljača do potrošača.

Kako kaže prof. dr Vladan Pešić s Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu, aktivnost lanaca snabdevanja uključuje transformaciju prirodnih resursa sirovina i komponenti u gotove proizvode koji se dostavljaju krajnjim korisnicima. U naprednim sistemima lanaca snabdevanja proizvodi se mogu koristiti ponovo u svakom trenutku i mogu da uđu u lanac snabdevanja, tj. može da se reciklira preostala vrednost u sistemu zelene cirkularne ekonomije.

– Tipičan lanac snabdevanja počinje ekološkim, biološkim i političkim regulisanjem prirodnih resursa. Sledi pribavljanje sirovina i nekoliko proizvodnih karika pre otpremanja robe do sve manjeg i geografski udaljenijeg magacinskog prostora i, konačno, distribucija do potrošača. Bili smo svedoci i na globalnom, a delimično i na regionalnom planu da je za pojedine komponente u lancima snabdevanja došlo do poremećaja, a na kraju se to videlo u praznim rafovima velikih marketa ili nestašici bitnih životnih namirnica. Zato se kao nikada do sada termin prehrambene sigurnosti više nije koristio kako u političkom tako i u medijskom jeziku, kaže Pešić.

– Kod velikih lanaca snabdevanja i te kako se poklanja pažnja poštovanju standarda, kao i vođenju brige i davanju doprinosa široj društvenoj zajednici kroz društveno odgovorno poslovanje sprovođenjem različitih aktivnosti kao što su donacije lokalnim zajednicama, sportskim klubovina, ustanovama kulture i sl. Takođe je potrebno poboljšati vidljivost u slučaju da se ponuda ne može direktno kontrolisati. Najvažniju ulogu tu imaju IT tehnologije. Konačno, saradnja s lokalnim partnerima iz oblasti industrije i s univerzitetima ključna je za uspešno upravljanje društvenom odgovornošću u lancima snabdevanja, objašnjava prof. dr Vladan Pešić.

Klimatske promene koje su na globalnom nivou posebno izražene u poslednjoj deceniji dovele su do smanjenja proizvodnje hrane, prvenstveno voća i povrća, čak i do više od 20 odsto u do skora razvijenim zemljama poput Španije, Francuske i Italije.

– Tržište je odmah reagovalo i tražili su se novi dobavljači da nadomeste nedostajaće količine pojedinog voća i povrća. Zahtevi i upiti stižu i do naših proizvođača, što je dovelo do povećanog izvoza na tržište EU, te je za prvih 10 meseci ostvaren izvoz poljoprivrednih proizvoda u vrednosti od oko 5 milijardni dolara, kaže Pešić.

On ukazuje na to da pokazatelji govore da će, bez obzira na trenutno smanjenje vrednosti žitarica ili mirovanje njihovih cena na svetskim berzama, nakon zimskog perioda doći do njihovog porasta. Više je faktora koji na to ukazuju. Pored poremećaja lanaca snabdevanja, koji neće u bliskoj budućnosti biti uravnoteženi na globalnom nivou, to su i porasti cena inputa u poljoprivredi, poput energenata, veštačkih đubriva, zaštinih sredstava, mehanizacije i priključnih mašina, nedostatka fizičke radne snage i prisustva velike količine novca iz primarnih emisija finansijskih regulartornih institucija u svetu, koje neminovno podgrevaju inflacije.

– Zbog svih ovih razloga naši poljoprivrednici koji su i dobri domaćini u što većoj meri treba da sarađuju sa stručnim, savetodavnim i naučnim institucijama. To je neophodno da bi brižljivo kratkoročno i dugoročno planirali svoju tržišno orijentisanu proizvodnju, poručuje Pešić.

Tekst i foto: Jasna Bajšanski