Lukarevina, Vukov do, Donje i Gornje Stanjevo, Smonica, Raklja, Crvena jabuka gornja, Crvena jabuka donja, Ježevica, Kruševica, Kumanac, Trnavačka, Saraka, Drenačka, Parčinska, Boćka, Botunjska poljana – stara su naselja vinogradara u carstvu prokupca i bele tamjanike.

U podrume Parčinske poljane ljudska noga nije kročila decenijama. Iza oronulih zidova ostali su propali kreveti, prašnjave klupe i stolovi, police sa šoljicama za kafu opletene paukovom mrežom i ruinirana ognjišta – u aleksandrovačkom i bruskom kraju poznatija kao odžaklije. Parčinska poljana, staro sezonsko naselje vinogradara u Aleksandrovačkoj župi, danas izgleda kao ostatak neke davne civilizacije ili kao scenografija za film Đorđa Kadijevića. Kućice s krovima prekrivenim ćeramidom, na četiri vode, obrasle su drvećem, žbunjem i korovom, a na brežuljku iznad nalazi se visoko suvo drvo na koje je okačena ikona s likom Isusa Hrista. Ovaj kompleks objekata, staro sezonsko naselje vinogradara u Župi, gde se proizvodilo vino i živelo tokom radova u vinogradima, polako propada, nestaje u šumi i postaje spomenik sebi – u prirodnoj veličini. Tradicionalna arhitektura i jedinstven prirodni ambijent oko poljane donose poseban utisak. Krajolik je ispresecan osunčanim brežuljcima s vinogradima, a zemlja kao pesak, tačnije kao belo-žuti prah – starinski naziv za ovu zemlju je belobrežina. Klima je ovde prijatna. Dani su sunčani i topli, a noći oštre, hladne. Ovakva klima najviše pogoduje vinovoj lozi, te na ovom parčetu zemlje najbolje uspevaju autohtone sorte grožđa – prokupac i bela tamjanika.

Parčinska poljana samo je jedna od grupe vinogradarskih naselja koja su u takvom obliku očuvana jedino u Župi. Nalaze se u župskom vinogorju, u okolini Aleksandrovca. Nastale su i ostale usred vinograda. Naziv poljane za ovakvo naselje, umesto poznatijih imena pivnice i vinice, dolazi otuda što su podignute u atarima izvan sela, koje narod naziva jednostavnim, opštim nazivom – polje.

Nekada je postojalo više od 70 župskih poljana, a danas, u vrlo teškom stanju ili malo očuvanije, postoji dvadesetak. Svega tri su netaknute: Ježevica, Crvena jabuka (gornja) i Crvena jabuka (donja). Međutim, i njih vreme nagriza. Manje poljane svojevremeno su brojale oko tridesetak, a među njima najveća, Kruševica, više od 200 podruma. Zauvek su nestale poljane Kumanac, Trnavačka, Saraka i Drenačka poljana. U potpunosti su ruinirane i pred nestajanjem Parčinska, Boćka i Botunjska poljana. Neke su urbanizovane i pripojene Aleksandrovcu – Vukov do, Donje i Gornje Stanjevo, Smonica, Raklja. U blizini Aleksandrovca, u mestu Drenča, u vrhu doline potočića i okružena vinogradima i voćnjacima po stranama, nalazi se jedna od najlepših i najmanjih župskih poljana – Lukarevina.

Tomislav Ivanović, somelijer i urednik sajta „Vinopedija”, kaže da su župske poljane blago koje ne sme da nestane. On smatra da prvenstveno lokalna zajednica u Župi i Aleksandrovcu treba da shvati potrebu da se one sačuvaju.

„Naš narod ima naviku da kritikuje, prebacuje odgovornost na druge ili da očekuje da će sve probleme da rešava neko drugi, najčešće država. Međutim, ponekad je potrebno samo malo inicijative i dobre volje da se donese promena. Dok svi Župljani ne pokrenu akciju u svom dvorištu, ne mogu očekivati da će ih neki birokrata u kancelariji u Beogradu primetiti”, kaže Ivanović.

On smatra da župske poljane imaju potencijal da postanu vrhunska turistička atrakcija u Srbiji i nešto što će privlačiti turiste na jedinstveno hedonističko iskustvo jer Župa ima svoju autentičnost: stare vinograde, autentičnu sortu vinove loze kao što je prokupac, vinarije koje prave odlična vina, gastronomiju, gostoljubivost i jedinstvene arhitektonske bisere – poljane.

Zavičajni muzej Župe u julu 2019. je uz podršku Ministarstva kulture u Beogradu priredio izložbu „Župske poljane, blago koje nestaje” kako bi skrenuli pažnju na ovaj problem.

Miroslav Šljivić, v. d. direktora Zavičajnog muzeja Župe, kaže da su veliki problemi u vezi s poljanama i nerešeni vlasničko-pravni odnosi.

„Svaki podrum ima po nekoliko vlasnika i njihovih potomaka i ti ljudi uglavnom i ne žive u blizini poljane, već su u Aleksandrovcu, drugim gradovima Srbije ili u inostranstvu. Neki nikada nisu ni dolazili”, kaže on.

Dosta energije i novca je potrebno da bi se poljane obnovile i sačuvale svoj autentični izgled, priča Šljivić.

Prema raspoloživim podacima, prvi pisani spomen poljana datira još iz srednjeg veka. O tome svedoče i vladarske darovne povelje, poput dokumenta župana Stefana Nemanje iz 1196. godine. O poljanama su pisali brojni istaknuti naučnici, istraživači – Jovan Cvijić, Josif Pančić, Stanislav Vinaver…

„Po župskim vinogradima su rasute levkastim crepom pokrivene i na sprat često građene poljane u kojima se mulja grožđe i čuva vino”, zapisao je austrijski arheolog i putopisac Feliks Kanic.

Posla u poljanama je bilo od Svetog Trifuna pa sve do Petrovdana. Najveći broj kuća u poljanama je s vinskim podrumom u donjoj etaži i sa sobom za spavanje i odžaklijom za pripremu hrane u gornjoj etaži. Ovi objekti su udaljeni od glavnih puteva, verovatno da bi se sprečilo njihovo razaranje i pljačka. Za vreme Turaka proizvodnja vina je bila ograničena ili čak potpuno zabranjena, ali u seoskim područjima gde nije bilo Turaka vinogradari ovu zabranu nisu striktno poštovali.

Poljane se većinom nalaze na blagim padinama, tako da su podrumi ukopani. Strana podruma koja je ukopana zidana je od kamena. Najčešće su tri zida podruma od kamena, dok je četvrti od brvana. Zidovi su napravljeni masnom žutom zemljom koja se naziva kruškovača. Zemlja se kvasila i gazila dok se ne „upitomi” kao testo. U blato se dodavala slama. Zidovi su premazivani blatom u koje je dodat pesak i kreč. Spoljašnji i unutrašnji zidovi krečeni su kada se dobro osuše. Prozori su veoma različitih oblika i veličina s rešetkama ili kapcima, a najčešće su obojeni plavom bojom…

Poznati srpski putopisac devetnaestog veka Milan Đ. Milićević u svom delu „Kneževina Srbija” ovako je opisao Župu i njene poljane:

„Na zapadu od Jastrepca, na severoistok od Nerađe (obronak Kopaonika) i na istok od Željina – tamo gde se rtovi od ovih visina spuštaju gotovo u ravnicu ili se prepliću tek kao neznatne kosice i brežuljci – razastrla se prostorija koja se zove Župa, koja je gotovo sva pokrivena vinogradima, tako da tamo reći Župa i reći vinogradi znači gotovo isto. Među vinogradima gde je ostalo mesto nezasađeno lozom načinjene su pivnice za vino. Pivnice su jedna uz drugu da se jedva između njih može proći. Takav skup pivnica zove se poljana.”

Izvor: Politika

Foto: Pixabay