Poljoprivredni proizvođači pokušavali su od davnina da plodnost zemljišta „podignu“ raznim đubrivima, lutajući od nauke i struke do dobrih ili loših primera iz prakse. Deo tih lutanja je i paljenje žetvenih ostataka i korova da bi se njive što pre očistile za sledeću setvu, iako je vatra „usput“ uništavala i čitav jedan dragoceni svet mikroorganizama koji u velikoj meri pomaže očuvanju i podizanju plodnosti zemljišta.
Struktura je jedna od najznačajnijih osobina zemljišta kojoj se mora poklanjati posebna pažnja, jer direktno ili indirektno utiče na vodno – vazdušni i toplotni režim i plodnost. Strukturno stanje se menja u zavisnosti od rotacija u plodoredu odnosno smene useva, koja je veoma važna. Pritom korenov sistem igra glavnu ulogu, jer supstance koje se izlučuju iz njega stabilizuju agregate zemljišta.
Mera plodnosti
Pravilnom agrotehnikom, đubrenjem organskim đubrivima i sprovođenjem plodoreda treba da se upravlja svaki poljoprivredni proizvođač, jer su to glavne pretpostavke za očuvanje strukture zemljišta. Time se obezbeđuje kvalitetno zemljište s puno pozitivnih osobina među kojima su: smanjenje otpora pri obradi, smanjenje gubitka vode isparavanjem i stvaranjem tanje i slabije pokorice.
Usled negativnih promena u strukturi zemljišta, smanjuje se filtracija i brzina vodopropustljivosti, povećava se isparavanje, formira deblja pokorica. Tako, i uz ostale loše preduslove, može doći i do erozije zemljišta.
Danas je nezamislivo baviti se bilo kojim vidom poljoprivredne proizvodnje, a u parcele ne unositi đubrivo. Poslednjih godina sve veći značaj se poklanja upotrebi organskih hraniva. Sva organska hraniva koja se unesu u oranice, pogoduju umnožavanju mikroorganizama, nevidljivih stanovnika svake parcele koji svojim brojem i raznovrsnošću doprinose još boljoj strukturi zemljišta, učestvuju u stvaranju i održavanju zemljišne strukture i plodnosti. Brojnost i aktivnost mikroorganizama, zajedno sa pedološkim i hemijskim parametrima, dobar je pokatelj plodnosti zemljišta.
Aktivatori zemljišta
Ukoliko je zemljište osiromašeno, treba ga raznim agrotehničkim merama popraviti. Postoje korisna đubriva koja se mogu dodavati, a koja mogu biti na bazi biljnih stimulatora, takozvana biođubriva. Ona su glavni izvori mikroorganizama, bakterija, gljiva i algi koji su, kao prirodni biljni ekstrakti, oplemenjivači procesa u biljci, jer ih pojačavaju, ubrzavaju i poboljšavaju.
Mikrobiološka đubriva sadrže izabrane i ispitane sojeve mikroorganizama iz zemljišta, kaji nisu hraniva za biljke, već svojim delovanjem u zemljištu čine pojedine elemente, kao što su azot, fosfor, kalijum, gvožđe i sumpor, pristupačnijim biljkama. Oni i podstiču rast korenovog sistema i povoljno utiču na druge procese u biljkama i zemljištu.
Osim ovih poboljšivača, postoje i drugi koji svojim delovanjem pružaju drugačije koristi i za zemljište, i za biljke. To su npr. đubriva sa aminokiselinama, mikorizna đubriva, đubriva sa „sumpornim bakterijama“.
Mikroorganizmi se u zemljištu nalaze u određenim ravnotežnim odnosima koji su u direktnoj vezi sa tipom zemljišta. I na osnovu toga možemo sagledati sve promene koje nastaju u određenom tipu zemljišta, a posledica su različitih procesa. Npr. na osnovu brojnosti i aktivnosti mikroorganizama, zajedno sa hemijskim i pedološkim parametrima, može se sagledati plodnost zemljišta.
Praćenje procesa
Jedan od pokazatelja povećane mikrobiološke aktivnosti u zemljištu, može se posmatrati kroz brojnost sistematskih grupa kao i aktivnosti enzima dehidrogenaze koja učestvuje u procesu disanja i nastaje najvećim delom mikrobiološkim radom. Zbog većeg prisustva u zemljištu i povećane mikrobiološke aktivnosti, tj. povećanog intenziteta disanja, intenzivnija je razgradnja sveže organske materije i humusa. Aktivnost ovog enzima veća je u neutralnim zemljištima koja imaju više organske materije. U zemljištima sa sadržajem organske materije (humusa) iznad 2 % i povoljnim vodno-vazdušnim svojstvima, nalazi se i veća količina mikroorganizama.
Kada govorimo o sadržaju organskih jedinjenja azota, treba se osvrnuti na brojnost mikroorganizama iz grupe amonifiksatora i aktivnost enzima proteaze. Brojnost amonifiksatora ukazuje na opštu biogenost (živost) zemljišta. Proteaze su enzimi koji učestvuju u razgradnji složenih proteina do aminokiselina, tako da se na osnovu njihove aktivnosti može proceniti odnos C:N (ugljenik:azot), a na osnovu broja amonifiksatora može se ustanoviti da li je amonijačni azot dostupan biljkama ili je ugrađen u ćelije mikroorganizama.
Moguće je pratiti procese u zemljištu, ali i procese njegove popravke ili degradacije, na osnovu čega treba postaviti jasnu sliku o sudbini živog sveta koji je direkto vezan za zemljište. Ovim putem dobijamo samo deo slike prirodnih procesa u zemljištu, tako da je neophodno obratiti pažnju i na neke druge pokazatelje koji nam mogu dati dodatne informacije. Tako ćemo sklopiti kompletnu sliku i postaviti tačnije pretpostavke koje treba da dovedu do održivosti plodnosti, a samim tim i strukturnosti zemljišta.
Piše: Dipl. inž. Gordana Rehak, PSS služba u Šapcu
